Yeni bir işe başlarken iş sözleşmenizde “deneme süresi” ibaresini gördünüz mü? Hem işverenin işçiyi, hem de işçinin işyerini tanıması için konulan bu süre, İş Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir. Peki, deneme süresi nedir, ne kadar sürer ve en önemlisi, deneme süresinde işten çıkarılma durumunda haklarınız nelerdir? Bu rehberde, deneme süresine dair tüm merak edilenleri açıklıyoruz.

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Deneme süresi nedir sorusunun cevabı, işçi ve işverenin birbirlerini belirli bir süre boyunca test etmelerine olanak tanıyan bir mekanizmadır. İş Kanunu’nun 15. maddesine göre, taraflar iş sözleşmesine bir “deneme kaydı” koyabilirler. Bu kayıt, sözleşmenin belirli veya belirsiz süreli olmasından bağımsızdır. Deneme süresi boyunca taraflar, birbirlerine uyum sağlayıp sağlayamayacaklarını görürler.

Önemli Not: Deneme süresi, iş sözleşmesinde açıkça belirtilmişse geçerlidir. Sözleşmede böyle bir kayıt yoksa, deneme süresinden bahsedilemez. Varlığını iddia eden taraf, bunu ispatlamakla yükümlüdür.

Deneme Süresi Kaç Ay Sürer?

Deneme süresi kaç ay sürer sorusunun cevabı İş Kanununa göre nettir:

• Bireysel iş sözleşmelerinde deneme süresi en fazla 2 ay olabilir.
• Ancak, toplu iş sözleşmeleri (TİS) ile bu süre en fazla 4 aya kadar uzatılabilir.

Eğer sözleşmede deneme süresi olduğu belirtilmiş ancak süre yazılmamışsa, süre 2 ay olarak kabul edilir. Taraflar daha kısa bir süre belirleyebilirler, ancak yasal azami süreleri aşamazlar. Deneme süresi, işçinin fiilen işe başladığı tarihte başlar. Hastalık, grev gibi iş akdini askıya alan durumlar sürenin işlemesini durdurmaz.

Deneme Süresinde İşten Çıkarılma (Fesih Hakkı)

İş Kanunu Madde 15, deneme süresinin en önemli sonucunu düzenler: Bu süre içinde taraflar (hem işçi hem işveren), iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilirler. Yani:

• İşveren, herhangi bir gerekçe göstermeden işçiyi işten çıkarabilir.
• İşçi, herhangi bir gerekçe göstermeden işten ayrılabilir.
• Bu fesih nedeniyle taraflar birbirlerine deneme süresinde ihbar tazminatı ödemezler.

Ancak bu fesih hakkı sınırsız değildir. İşveren, bu hakkını kötü niyetli (örneğin sendikal nedenle veya ayrımcılık yaparak) kullanamaz. Ayrıca, daha önce aynı işyerinde çalışmış bir işçiyi yeniden işe alıp tekrar deneme süresine tabi tutmak da dürüstlük kuralına aykırıdır ve geçersizdir.

Deneme Süresinde İşten Çıkarılma Sonrası Haklar (Maaş, Sigorta vb.)

Deneme süresi, “ücretsiz çalışma” veya “sigortasız çalışma” anlamına gelmez. Bu süre boyunca işçinin temel hakları korunur:

• Maaş (Ücret): İşçi, çalıştığı günlerin ücretini tam olarak alır. Deneme süresi sonunda işten çıkarılsa bile, çalıştığı sürenin maaşı ödenmek zorundadır.
• Sigorta: İşveren, işçiyi işe başlattığı ilk günden itibaren sigortalı yapmak zorundadır. Deneme süresinde sigorta yapmamak yasa dışıdır.
• Diğer Haklar: İşçi, deneme süresi içinde sendikaya üye olabilir, toplu iş sözleşmesinden yararlanabilir, grev hakkını kullanabilir.
• Kıdem Tazminatı: Deneme süresi içinde yapılan fesihte deneme süresinde kıdem tazminatı ödenmez. Ancak, deneme süresi başarıyla tamamlandıktan sonra iş ilişkisi devam ederse, ileride kıdem tazminatı hesaplanırken deneme süresi de toplam çalışma süresine dahil edilir. Aynı durum yıllık izin hakkı için de geçerlidir.

Deneme Süresinde İhbar Tazminatı Ödenir Mi?

İş Kanunu’nun 15. maddesi, deneme süresi içinde taraflara iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın feshetme hakkı tanır. İhbar tazminatı ise, iş sözleşmesinin bildirim sürelerine uyulmadan feshedilmesi durumunda ödenen bir tazminattır.

Deneme süresinde bildirim süresi zorunluluğu olmadığı için, bu süre içinde yapılan fesihlerde ihbar tazminatı da söz konusu olmaz. İster işveren işçiyi çıkarsın, ister işçi işten ayrılsın, deneme süresi içinde oldukları müddetçe birbirlerinden ihbar tazminatı talep edemezler. Bu, deneme süresinin en temel hukuki sonuçlarından biridir.

Deneme Süresinde İşten Çıkarılma: Belirli Süreli İş Sözleşmesinde Bakiye Süre Ücreti

Peki, iş sözleşmesi belirli süreli olarak yapılmışsa ve deneme süresi içinde feshedilirse, işçi sözleşmenin geri kalan süresine ait ücretleri (bakiye süre ücreti) talep edebilir mi? Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin E. 2008/41953 K. 2010/29466 sayılı ve 18.10.2010 tarihli kararı bu konuya ışık tutmaktadır. Kararda, deneme süresi içinde iş sözleşmesinin bildirim öneli verilmeksizin ve tazminatsız olarak feshedilebileceği kuralı hatırlatılmıştır. Bu nedenle, iş sözleşmesi belirli süreli olsa dahi, eğer fesih deneme süresi içinde gerçekleşmişse, işçinin sözleşmenin kalan süresine ait ücretleri (bakiye süre ücreti) talep etme hakkı bulunmamaktadır. Deneme süresi kaydı, taraflara bu süre zarfında herhangi bir tazminat yükümlülüğü olmaksızın sözleşmeyi sonlandırma imkanı tanır.

Bu Süreçlerde Avukat Desteğinin Önemi

Deneme süresinde işten çıkarılma, genellikle tazminatsız bir fesih anlamına gelse de, işverenin bu hakkı kötüye kullanması veya sigorta gibi temel yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunda işçinin hakları doğabilir. Bir Ankara iş hukuku avukatı, deneme süresiyle ilgili yaşadığınız sorunlarda haklarınızı korumanıza yardımcı olur. Öden Hukuk, iş hukukunun her alanında yanınızdadır.