İş hukukunda iş sözleşmesinin sona erdirilmesi, belirli kurallara ve nedenlere bağlanmıştır. Bu nedenler arasında en sık karıştırılan iki kavram ise “haklı neden” ve “geçerli neden”dir. Her ikisi de sözleşmeyi sonlandırma imkanı verse de, aralarındaki farklar hem feshin yapılış şeklini hem de işçinin tazminat haklarını kökten değiştirir. Peki, haklı fesih ve geçerli fesih farkları tam olarak nelerdir?

Haklı Nedenle Derhal Fesih Nedir?

İşçi İçin Haklı Fesih Nedenleri (İş Kanunu Madde 24)

İşçinin, bildirim süresini beklemeksizin iş sözleşmesini feshetme hakkı, kanunda üç ana başlık altında toplanmıştır:

• I. Sağlık Sebepleri:
  • İşin niteliğinin, işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması.
  • İşçinin sürekli temas halinde olduğu işveren veya başka bir işçinin bulaşıcı bir hastalığa yakalanması.
• II. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller:
  • İşverenin, işçiyi iş sözleşmesi yapılırken yanıltması (örn: ücret veya iş şartları hakkında yanlış bilgi vermesi).
  • İşverenin, işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veya davranışlarda bulunması.
  • İşyerinde başka bir çalışan veya işveren tarafından cinsel tacize uğramak.
  • İşverenin, işçiye karşı mobbing (psikolojik taciz) uygulaması.
  • Ücretin, kanun veya sözleşme hükümlerine uygun olarak hesaplanmaması veya ödenmemesi.
  • İşçiye normalden az iş verilip ücretinde kesinti yapılması veya çalışma koşullarının esaslı şekilde uygulanmaması.
• III. Zorlayıcı Sebepler:
  • İşyerinde, işçinin çalışmasını bir haftadan fazla süreyle engelleyen zorlayıcı bir sebebin (sel, deprem, yangın vb.) ortaya çıkması.

İşveren İçin Haklı Fesih Nedenleri (İş Kanunu Madde 25)

İşverenin, bildirim süresini beklemeksizin iş sözleşmesini feshetme hakkı da benzer şekilde kategorize edilmiştir:

• I. Sağlık Sebepleri:
  • İşçinin kendi kusuruyla veya savurgan yaşamıyla hastalanıp, kıdemine göre belirlenen bildirim sürelerini 6 hafta aşan bir süre boyunca devamsızlık yapması.
  • İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğunun ve işyerinde çalışmasının sakıncalı olduğunun Sağlık Kurulunca saptanması.
• II. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller:
  • İşçinin, işvereni yanıltarak işe girmesi (örn: sahip olmadığı vasıfları varmış gibi göstermesi).
  • İşçinin, işverenin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi, davranışlarda bulunması veya asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması.
  • İşçinin, başka bir işçiye cinsel tacizde bulunması.
  • İşe sarhoş veya uyuşturucu madde almış olarak gelmek ya da bu maddeleri işyerinde kullanmak.
  • İşverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak.
  • İşçinin, işyerinde yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.
  • İşçinin, işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın art arda iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi (Devamsızlık).
  • İşçinin, görevlerini hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.
• III. Zorlayıcı Sebepler:
  • İşyerinde, işçiyi bir haftadan fazla süreyle çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.
• IV. Gözaltı veya Tutukluluk:
  • İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması nedeniyle devamsızlığın, bildirim sürelerini aşması.

Dikkat: Haklı Fesih İçin Hak Düşürücü Süre

İş Kanunu, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak yapılacak haklı fesihler için özel bir zaman sınırı belirlemiştir. Fesih hakkı olan taraf (işçi veya işveren), feshe neden olan olayı öğrendiği günden başlayarak altı iş günü içinde ve her durumda olayın gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde bu hakkını kullanmalıdır. Bu sürenin kaçırılması halinde, aynı olaya dayanarak haklı nedenle fesih yapılamaz. Bu nedenle, haklı bir neden ortaya çıktığında vakit kaybetmeden hukuki aksiyon almak kritik önem taşır.

Geçerli Nedenle Fesih Nedir?

Geçerli nedenle fesih ise, haklı neden kadar ağır olmamakla birlikte, iş ilişkisinin sürdürülmesini önemli ölçüde olumsuz etkileyen ve işverene sözleşmeyi feshetme hakkı tanıyan durumlardır. Bu nedenler genellikle işçinin yeterliliğinden, davranışlarından veya işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanır (örn: performans düşüklüğü, sık sık hastalanması, işyerinde küçülmeye gidilmesi).

Geçerli fesihte, işveren bildirim sürelerine uymak zorundadır. Bu fesih türü, işçiye belirli koşulların varlığı halinde işe iade davası açma hakkı tanır. Ancak, bu hakkın kullanılabilmesi için şu şartların tamamının sağlanması gerekir:

• İşyerinde 30 veya daha fazla işçi çalışıyor olması,
• İşçinin en az altı aylık kıdeme sahip olması,
• İşçinin belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışıyor olması,
• İşçinin, işletmenin bütününü yöneten bir işveren vekili konumunda olmaması.

En Temel Farklar Nelerdir?

Haklı fesih ve geçerli fesih farkları en net şekilde sonuçlarında ortaya çıkar:

1. Feshin Bildirimi: Haklı fesihte bildirim süresi yoktur, fesih derhal sonuç doğurur. Geçerli fesihte ise işçinin kıdemine göre belirlenen ihbar sürelerine uyulması zorunludur.
2. İhbar Tazminatı: Haklı fesihte ihbar süresi olmadığı için ihbar tazminatı ödenir mi sorusunun cevabı hayırdır. Geçerli fesihte ise ihbar süresine uyulmazsa işveren ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
3. Kıdem Tazminatı: Bu, en kritik farklardan biridir.
   • İşçi, haklı bir nedenle fesih yaparsa kıdem tazminatını alır.
   • İşveren, İş Kanunu Madde 25/II (Ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık) dışındaki haklı nedenlerle fesih yaparsa, işçi yine kıdem tazminatını alır.
   • Geçerli nedenle fesihte, işçi bir yıllık kıdem şartını sağlıyorsa her durumda kıdem tazminatını alır.
4. İşe İade Davası: İşe iade davası açma hakkı, yalnızca sözleşmesi geçerli nedenle fesih ile sonlandırılan işçilere tanınan bir haktır. Haklı nedenle işten çıkarılan bir işçi bu davayı açamaz.

Bu Süreçlerde Avukat Desteğinin Önemi

İş sözleşmesinin feshi gibi hassas konular, taraflar için ciddi hak kayıplarına yol açabilen, hukuki bilgi gerektiren süreçlerdir. Bir Ankara iş avukatı, bu süreçte feshin haklı mı yoksa geçerli bir nedene mi dayandığının tespitinden, haklarınızın tam olarak alınması için davanın takibine kadar her aşamada yanınızda olur. Öden Hukuk, bu zorlu süreçte sizin ve haklarınızın güvende olmasını sağlamak için buradadır.