Anayasamızın 38. maddesi “Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.” diyerek borçtan dolayı hapis cezasını yasaklamıştır. Ancak bu kuralın çok önemli bir istisnası vardır: Taahhüdü ihlal suçu. İcra takibi sırasında, borçlunun icra müdürü huzurunda verdiği ödeme sözünü tutmaması, İcra ve İflas Kanunu (İİK) kapsamında ciddi bir yaptırımla karşılanır. Peki, ödeme taahhüdünü ihlal tam olarak nedir ve cezası gerçekten hapis mi?

Taahhüdü İhlal Suçu Nedir? (İİK 340)

Taahhüdü ihlal suçu, bir icra takibinde borçlunun, alacaklının da onayıyla icra dairesine giderek, borcunun tamamını veya taksitlerini belirli tarihlerde ödeyeceğine dair yazılı beyanda bulunması ve bu beyana (taahhüde) makul bir sebep olmaksızın uymaması durumunda oluşur.

Bu suçun cezası, İİK 340 maddesinde net bir şekilde “üç aya kadar tazyik hapsi” olarak belirtilmiştir. Tazyik hapsi, borçluyu ödemeye zorlamak amacıyla verilen bir hapis türüdür; adli sicil kaydına (sabıka kaydı) işlemez.

Geçerli Bir Taahhüt İçin Olmazsa Olmaz Şartlar Nelerdir?

Mahkemenin bir taahhüt ihlali nedeniyle ceza verebilmesi için, icra dairesinde alınan taahhüdün hukuken eksiksiz ve geçerli olması gerekir. Yargıtay’ın aradığı geçerli taahhüt şartları şunlardır:

1. İcra Dairesinde Yapılmalı: Taahhüt, mutlaka icra müdürü veya yardımcısı huzurunda, icra tutanağına geçirilerek verilmelidir. Avukat ofisinde veya haciz mahallinde yapılan taahhütler geçersizdir.
2. Alacaklının Onayı: Taahhüdün verildiği oturumda alacaklı veya vekilinin de hazır bulunması ve bu ödeme planını kabul ettiğini beyan etmesi şarttır.
3. Tüm Alacak Net Olmalı: Borcun tamamı (asıl alacak, faiz, masraflar dahil) tüm kalemleriyle birlikte net bir şekilde hesaplanmalı ve tutanağa yazılmalıdır.
4. Taksitler Net Belirlenmeli: Taksitle ödeme yapılacaksa, her bir taksitin tutarı ve ödeme tarihi şüpheye yer vermeyecek şekilde açıkça belirtilmelidir.
5. Cezai Yaptırımın Hatırlatılması: İcra memurunun, borçluya “ödememen halinde tazyik hapsi ile cezalandırılacaksın” ihtarını yapmış ve bunu tutanağa yazmış olması gerekir.

Bu şartlardan birinin bile eksik olması, taahhüdü geçersiz kılar ve tazyik hapsi kararı verilmesini engeller.

Taahhüdü İhlal Şikayet Süresi ve Yargılama Süreci

Taahhüdü ihlal suçu, şikayete bağlı bir suçtur. Alacaklı, ödenmeyen taksit veya borcun vadesinin geldiği tarihi öğrendiği günden itibaren 3 ay ve her halde fiilin işlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde şikayette bulunmalıdır. Bu taahhüdü ihlal şikayet süresi hak düşürücüdür.

• Görevli Mahkeme: Şikayet, icra takibinin yapıldığı yerdeki İcra Ceza Mahkemesi‘ne yapılır.
• Yargılama: Mahkeme, taahhüdün geçerli olup olmadığını ve borcun “makbul bir sebep” (hastalık, doğal afet vb.) olmaksızın ödenip ödenmediğini inceler.
• Ceza ve Tahliye: Eğer mahkeme suçu sabit görürse, 3 aya kadar tazyik hapsine hükmeder. Borçlu, hapse girdikten sonra borcun tamamını veya o tarihe kadar ödemesi gereken birikmiş taksitleri öderse derhal tahliye edilir.

Tazyik Hapsine Girdikten Sonra Tahliye İçin Hangi Ödeme Yapılmalı? (Yargıtay Kararları)

Taahhüdü ihlal suçu nedeniyle tazyik hapsine giren borçlunun, hapisten kurtulmak için ne kadar ödeme yapması gerektiği, uygulamada en çok tartışılan konulardan biridir. İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 340. maddesi, bu durumu açıkça düzenlemiştir.

Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin 23.02.2021 tarihli ve E. 2020/9407, K. 2021/1920 sayılı kararında da atıf yapılan kanun metni şöyledir:

“Hapsin tatbikine başlandıktan sonra borçlu borcun tamamını veya o tarihe kadar icra veznesine yatırmak zorunda olduğu meblağı öderse tahliye edilir.”

Peki, “o tarihe kadar yatırmak zorunda olduğu meblağ” nedir? Yargıtay’ın baskın görüşüne göre bu ifade, borçlunun sadece ihlal ettiği taksiti değil, “tahliye talebinde bulunduğu ana kadar vadesi gelmiş ve ödenmesi gereken tüm taksitleri” kapsamaktadır.

Yargıtay 16. Hukuk Dairesi’nin 19.12.2011 tarihli ve E. 2011/4607, K. 2011/9257 sayılı kararında bu yorum net bir şekilde benimsenmiştir:

“Bu ifade, borçlunun tahliye olabilmesi için, hapsin uygulanmaya başlandığı tarihten itibaren, tahliye talebinde bulunduğu ana kadar icra veznesine yatırmak zorunda olduğu tüm meblağı ödemesi gerektiğini belirtmektedir.”

Önemli Detaylar: Yeniden Hapis ve Cezanın Tamamının İnfazı

Tahliye olmanız, borcunuzun bittiği anlamına gelmez. Yargıtay kararları bu konuda iki önemli detayı vurgulamaktadır:

1. Tahliye Sonrası Tekrar İhlal: Borçlu, birikmiş taksitleri ödeyerek tahliye olduktan sonra “ödemelerini tekrar keserse, hakkında tazyik hapsine yeniden karar verilir.” (Yargıtay 12. HD, E. 2021/4062). Ancak, kanun net bir sınır koymuştur: “bir borçtan dolayı tazyik hapsinin süresi üç ayı geçemez.”.
2. Cezanın Tamamının İnfaz Edilmesi: En kritik istisna budur. Eğer borçlu, ilk taksit ihlali için verilen (örneğin 3 aylık) tazyik hapsinin tamamını yatıp çıkarsa, bu durum o taahhütname için zorlama aracını tüketir. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin (E. 2020/65, K. 2020/771) kararına göre, “…ilk taksitin ödenmemesi üzerine 3 aya kadar hapsen tazyik kararının tamamının infazı halinde takip eden taksitlerin ödenmemesi durumunda artık borçlunun cezalandırılması olanağı kalmayacaktır.”. Yani, borçlu 3 ay hapis yattıktan sonra, aynı taahhütnamedeki diğer taksitleri ödemese bile (borcu devam etse de) bu ihlallerden dolayı tekrar hapis yatmaz.

Bu Süreçlerde Avukat Desteğinin Önemi

Tazyik hapsi gibi doğrudan özgürlüğü kısıtlayıcı bir sonuç doğuran taahhüdü ihlal davaları, son derece teknik ve sürelere bağlı süreçlerdir. Bir Ankara icra avukatı, müvekkilinin verdiği taahhüdün geçerli taahhüt şartları‘nı taşıyıp taşımadığını inceler, usuli eksiklikleri tespit eder ve haksız bir hapis cezasıyla karşılaşmamanız için etkili bir savunma yapar. Öden Hukuk, icra ve iflas hukukundan doğan tüm süreçlerde yanınızdadır.