Boşanma veya ayrılık süreçlerinin en sancılı konularından biri nafaka tahsilatıdır. Nafaka yükümlüsünün borcunu ödememesi durumunda, alacaklının elindeki en güçlü koz nafaka ödememe cezası olarak bilinen “tazyik hapsi” yaptırımıdır. İcra ve İflas Kanunu (İİK) madde 344 uyarınca düzenlenen bu suç, borçluyu ödemeye zorlamak amacıyla getirilen özel bir disiplin hapsidir.

Ancak her ödenmeyen nafaka için hapis cezası çıkmaz. Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve Daireleri, bu cezanın verilebilmesi için çok sıkı şekil şartları aramaktadır. Peki, nafaka borçlusu hangi durumlarda hapis yatar? Birikmiş nafaka borcu için ceza verilir mi?

Nafaka Ödememe Cezası Nedir? (Tazyik Hapsi)

İİK 344. maddeye göre, nafakaya ilişkin mahkeme kararına uymayan borçlu, alacaklının şikâyeti üzerine üç aya kadar tazyik hapsi ile cezalandırılır.

Bu ceza, klasik hapis cezalarından farklıdır:

• Paraya Çevrilemez: Adli para cezasına dönüştürülemez.

• Ertelenemez: HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) veya ceza ertelemesi uygulanmaz.

• Sabıka Kaydına İşlemez: Tazyik hapsi adli sicil kaydında görünmez.

• Ödeme ile Düşer: Borçlu, borcunu ödediği an hapisten çıkar veya dava düşer.

Ceza Verilmesi İçin Aranan Yargıtay Kriterleri

İçtihat raporlarına göre, Yargıtay’ın bir nafaka dosyasında hapis cezası verebilmesi için şu şartların tamamının gerçekleşmiş olması gerekir:

1. İcra Emrinin “Asile” Tebliğ Edilmesi Şartı En kritik nokta burasıdır. Nafaka alacağı için başlatılan icra takibinde, ödeme emrinin (veya icra emrinin) borçlunun avukatına değil, bizzat borçlu asile tebliğ edilmiş olması gerekir. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin istikrarlı kararlarına göre (Örn: 2021/6090 E.), borçluya tebligat yapılmadan ceza verilemez.

2. “Birikmiş” Nafaka İçin Hapis Cezası Verilemez! Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararlarına göre, icra emrinin tebliğ edildiği tarihe kadar birikmiş olan nafaka alacakları “adi alacak” hükmündedir. Geçmişe dönük biriken bu borçlar ödenmese bile tazyik hapsi verilemez. Ceza, ancak icra emri tebliğ edildikten sonra işlemeye başlayan “cari” (güncel) aylık nafaka borçlarının ödenmemesi halinde verilir. Borçlunun cezalandırılabilmesi için, şikayet tarihi itibarıyla en az bir aylık cari nafaka borcunun muaccel olması gerekir.

3. Şikayet Süresi (3 Ay) Alacaklı, nafaka taksitinin ödenmediğini öğrendiği tarihten itibaren 3 ay içinde İcra Ceza Mahkemesi’ne şikayette bulunmalıdır. Örneğin, Ocak ayı nafakası ödenmediyse, Nisan ayı bitene kadar şikayet edilmelidir. Aksi takdirde o ayın cezası düşer.

Hangi Nafaka Türlerinde Ceza Uygulanır?

• Tedbir Nafakası: Ara kararla hükmedilen tedbir nafakası ödenmezse tazyik hapsi uygulanır. Ancak Yargıtay 19. Ceza Dairesi’nin kararına göre (2016/15184 E.), boşanma kararı kesinleştikten sonra tedbir nafakası sona erdiği için, kesinleşme sonrası ödenmeyen tedbir nafakaları için ceza verilemez.

• İştirak Nafakası: Çocuk için ödenen nafakadır. Ancak çocuk 18 yaşını doldurduğunda (reşit olduğunda) velayet hakkı sona ereceğinden, bu tarihten sonraki ödenmeyen nafakalar için ebeveyn şikayetçi olamaz ve ceza verilemez.

• Yoksulluk Nafakası: Kesinleşmiş mahkeme kararına dayandığı için ödenmemesi tazyik hapsini gerektirir.

Nafakanın Kaldırılması Davası Cezayı Durdurur Mu?

Borçlu, “durumum kötüleşti” diyerek nafakanın kaldırılması veya azaltılması davası açmış olabilir. Yargıtay 16. Hukuk Dairesi kararlarına göre (2010/435 E.), sadece dava açmış olmak cezanın infazını durdurmaz. Ancak İcra Ceza Mahkemesi hakimi, bu davanın sonucunu “bekletici mesele” yapabilir ve davayı bekleyebilir.

Nafaka Ödememe Cezası ve Avukat Desteği

Görüldüğü üzere, nafaka borcundan dolayı hapis cezası çıkması, “icra emrinin tebliği”, “cari borç hesabı” ve “şikayet süreleri” gibi çok teknik detaylara bağlıdır.

Borçlu açısından; haksız bir hapis cezasından kurtulmak için birikmiş borç ile cari borç ayrımının mahkemeye doğru anlatılması hayati önem taşır. Alacaklı açısından ise; şikayet sürelerini kaçırmamak ve tahsilatı hızlandırmak için sürecin doğru yönetilmesi gerekir. Öden Hukuk, İcra ve Ceza hukuku alanındaki tecrübesiyle yanınızdadır.