Elinize adliyeden gelen bir tebligat ulaştı ve bir davada tanık olarak çağrıldığınızı öğrendiniz. Bir davaya tanık olarak çağrılmak, birçok vatandaş için “Tanık olarak çağırıldım. Gitmek zorunda mıyım?” sorusunu gündeme getirir. Cevap, Türk hukuk sistemi açısından çok nettir: Evet, gitmek zorundasınız.

Tanıklık, bir davada “maddi gerçeğin” ortaya çıkarılması için yerine getirilmesi gereken, kanunla düzenlenmiş bir kamu görevidir. Bir olaya tanıklık etmiş olmanız, o davanın çözümü için kilit bir rol oynayabilir. Bu nedenle tanıklık yapma zorunluluğu, hem hukuk davaları (HMK) hem de ceza davaları (CMK) için temel bir kuraldır.

Ancak, bu zorunluluğun kapsamı, gitmemenin sonuçları ve istisnaları, davanın türüne göre kritik farklar gösterir.

Hukuk Davasında Tanık Olarak Çağrılmak (HMK)

Alacak, boşanma, tazminat, tapu iptali gibi özel hukuk uyuşmazlıklarında (Hukuk Muhakemeleri Kanunu – HMK) tanık olarak çağrılabilirsiniz.

• Çağrı Yöntemi: Mahkeme size bir “davetiye” (tebligat) gönderir. Bu davetiyede duruşma günü, saati ve nerede olmanız gerektiği yazar.
• Mazeret Bildirme: Geçerli bir mazeretiniz (örn: ciddi sağlık sorunu, şehir dışında bulunma zorunluluğu) varsa, bunu duruşma gününden önce mahkemeye bir dilekçe ile bildirmeniz hayati önem taşır.

Hukuk Davasında Tanıklığa Gitmezsem Ne Olur? (HMK Md. 245)

Eğer geçerli bir mazeret bildirmeden duruşmaya katılmazsanız, hakim iki aşamalı bir yaptırım uygular:

1. Öncelikle, gelmemenizin neden olduğu masraflara ve (HMK md. 245 uyarınca) bir miktar disiplin para cezasına hükmeder.
2. Eğer hâlâ mahkemeye gelmezseniz, hakkınızda zorla getirme kararı çıkarılabilir ve polis zoruyla bir sonraki duruşmaya götürülürsünüz.

Ceza Davasında Tanık Olarak Çağrılmak (CMK)

Bir suçun (hırsızlık, yaralama, dolandırıcılık vb.) soruşturulması veya kovuşturulması (Ceza Muhakemesi Kanunu – CMK) için çağrıldıysanız, durum çok daha ciddidir. Çünkü burada kamunun güvenliği ve düzeni söz konusudur.

• Çağrı Yöntemi: Savcılık veya mahkeme tarafından çağrı kağıdı (tebligat) ile çağrılırsınız.

Ceza Davasında Tanıklığa Gitmezsem Ne Olur? (CMK Md. 43-44)

Ceza davasında tanıklık, hukuk davasından daha sıkı kurallara tabidir:

1. Geçerli bir mazeretiniz olmadan katılmazsanız, hakkınızda doğrudan zorla getirme kararı çıkarılabilir.
2. Ayrıca, gelmemeniz nedeniyle oluşan tüm masraflar (örn: avukatların tekrar duruşmaya girmesi, tebligat masrafı vb.) size yükletilir.
3. Hakim, bu masraflara ek olarak, duruma göre disiplin hapsi de uygulayabilir.

Görüldüğü gibi, ceza davasında tanıklık görevi, hukuk davasında tanıklık görevine göre çok daha ağır yaptırımlara sahiptir.

Tanıklıktan Çekinme Hakkı: Kimler Tanıklık Yapmak Zorunda Değil?

Mahkemeye “gitme” zorunluluğu” ile “konuşma” zorunluluğu farklı şeylerdir. Kanun, bazı kişilere tanıklıktan kaçınma hakkı tanımıştır. Tanıklıktan çekinme hakkı olan başlıca gruplar şunlardır:

1. Kişisel Nedenlerle Çekinme (CMK Md. 45 / HMK Md. 248):
   • Şüphelinin veya sanığın nişanlısı, eşi (boşanmış olsa bile).
   • Kendisinin veya eşinin altsoy veya üstsoyu (çocukları, torunları, annesi, babası, dedesi).
   • Üçüncü dereceye kadar kan veya ikinci dereceye kadar kayın hısımları (kardeş, amca, dayı, teyze, yeğen, eşin kardeşi).
   • Evlatlık bağı olanlar.
   • Mahkemeye gidip kimliğinizi bildirdikten sonra, hakim size bu hakkınızı hatırlatır ve “Çekinme hakkımı kullanmak istiyorum” diyebilirsiniz.
2. Kendini ve Yakınını Suçlayamama (Anayasal Hak):  Hiç kimse, kendisini veya yukarıda sayılan yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya zorlanamaz. Eğer cevaplarınız sizi veya bir yakınınızı sanık durumuna düşürecekse, bu sorulara cevap vermekten çekinebilirsiniz (CMK Md. 48).
3. Meslek Sırrı Nedeniyle Çekinme (CMK Md. 46 / HMK Md. 249):
   • Avukatlar, hekimler, diş hekimleri, noterler ve mali müşavirler gibi meslek sahipleri, görevleri nedeniyle öğrendikleri sır niteliğindeki bilgiler hakkında tanıklık yapmaktan çekinebilirler.

Tanığın Hakları: Masraf ve Ücret Talep Edebilir Miyim?

Evet. Tanıklık bir kamu görevi olduğu kadar, bir hak kaybına da yol açmamalıdır. Tanıklık yapan kişi, bu iş için harcadığı zamanı, yol ve konaklama masraflarını devletten talep etme hakkına sahiptir.

Bu talebinizi duruşma bittikten sonra mahkemenin kalemine ilettiğinizde, tanıklık ücreti ve masraflarınız için bir ödeme (gider pusulası) düzenlenecektir (CMK Md. 61 / HMK Md. 267).

Tanık olarak Çağrılmak ve Avukat Desteği

Tanık olarak çağrılmak basit bir işlem gibi görünse de, özellikle ceza davalarında, tanık ile şüpheli arasındaki çizgi bazen çok incedir. Söyleyeceğiniz bir söz, sizi tanık konumundan sanık konumuna düşürebilir.

Ayrıca, tanıklıktan çekinme hakkı olup olmadığını bilmemek veya tanığın yalan söylemesi (yalan tanıklık) suçunun ciddiyetini fark etmemek, telafisi zor sonuçlar doğurabilir. “Dava Süreçleri ve Delil Hukuku’nun bu kritik noktasında bir avukattan hukuki danışmanlık almak, haklarınızı korumanız için en güvenli yoldur. Öden Hukuk, bu süreçlerde müvekkillerine rehberlik etmektedir.