Her gün işten geç çıkıyor, hafta sonları bile çalışıyor ama maaşınızda bir değişiklik görmüyorsanız, yalnız değilsiniz. Fazla mesai ücreti, işçinin en temel haklarından biridir ancak uygulamada en çok ihlal edilenidir. Birçok çalışan, emeğinin karşılığı olan bu ücreti ya hiç alamaz ya da eksik alır. Peki, fazla mesai ücreti nedir, saatlik ücretiniz üzerinden nasıl hesaplanır ve en önemlisi, ödenmediği takdirde hakkınızı nasıl ararsınız? İşte A’dan Z’ye fazla mesai hesaplama ve talep etme rehberi.

Fazla Mesai Nedir? Haftalık 45 Saat Sınırı

İş Kanunu‘na göre, haftalık normal çalışma süresi en fazla 45 saattir. Bu süreyi aşan her türlü çalışma, “fazla çalışma” yani fazla mesai olarak kabul edilir. İş sözleşmenizle haftalık çalışma süreniz 45 saatin altında belirlenmişse (örneğin 40 saat), bu süreyi aşıp 45 saate kadar olan çalışmalar ise “fazla süreli çalışma” olarak adlandırılır.

İşveren İşçiyi Ek Çalışmaya Zorlayabilir Mi? (Yazılı Onay Şartı)

Hayır. İşverenin size haftalık 45 saati aşan bir çalışma yaptırabilmesi için, her takvim yılı başında sizden yazılı bir onay alması zorunludur. Bu onay olmadan, işveren sizi normal mesai saatleriniz dışında çalışmaya zorlayamaz. Bu onayı yıl başında vermiş olsanız dahi, günlük ek çalışma süresi 3 saati, yıllık toplamda ise 270 saati geçemez.

En Çok Aranan Soru: Fazla Mesai Hesaplama Nasıl Yapılır?

Fazla Mesai Ücreti:

Kanun çok nettir: Haftalık 45 saati aşan her bir saatlik çalışma için, işçiye normal saatlik ücretinin yüzde elli (%50) yükseltilmesiyle ödeme yapılır.

Adım Adım Hesaplama Örneği

• Aylık Brüt Maaşınız: 45.000 TL
• Aylık Çalışma Saati: 225 saat (standart)
• Normal Saatlik Brüt Ücretiniz: 45.000 TL / 225 = 200 TL
• %50 Zamlı Saatlik Ücretiniz: 200 TL * 1.50 = 300 TL
• Bir ayda 10 saat ek çalışma yaptıysanız: 10 saat * 300 TL = 3.000 TL brüt alacağınız doğar.
  

Haftalık 45 Saati Aşan Çalışmalar Nasıl İspatlanır?

Bu ek çalışmaların ispatı, davaların kilit noktasıdır ve bu yükümlülük işçiye aittir.

• • Yazılı Deliller: İşyeri giriş-çıkış kayıtları, puantaj cetvelleri, e-posta ve WhatsApp yazışmaları en güçlü kanıtlardır.
  • Tanık Beyanları: Yazılı delil yoksa, aynı dönemde çalışmış ve çalışma düzenini bilen tanıkların beyanları ile de bu alacak ispatlanabilir.
  • Bordrolar: Eğer imzaladığınız bordroda bu çalışmaların karşılığı gösteriliyor ve “ödenmiştir” yazıyorsa, daha fazlasını yaptığınızı ancak ek bir yazılı delille kanıtlayabilirsiniz.

Tanıkla İspat ve “Hakkaniyet İndirimi”: Alacağım Neden Eksik Hesaplanabilir?

Fazla mesai davalarında en önemli konulardan biri de ispat yöntemine göre alacağınızın tutarının değişebilmesidir. Eğer fazla çalışmalarınızı işyeri giriş-çıkış kaydı, puantaj cetveli veya e-posta gibi yazılı delillerle ispatlarsanız, bilirkişi tarafından hesaplanan alacağınızın tamamına hak kazanırsınız.

Ancak, elinizde yazılı bir delil yoksa ve fazla mesai yaptığınızı sadece tanık beyanları ile ispatlıyorsanız, Yargıtay’ın yerleşik içtihatları gereği, bilirkişi raporuyla belirlenen toplam alacak miktarından hakim tarafından bir indirim yapılır. Buna “hakkaniyet indirimi” denir. Bu indirimin temel gerekçesi, bir işçinin hayatın olağan akışına göre hiç izin kullanmadan, hastalanmadan veya işin yoğun olmadığı bir gün yaşamadan her gün aralıksız fazla mesai yapmasının mümkün kabul edilmemesidir.

Hakkaniyet indirimi oranı genellikle %20 ila %30 arasında değişmektedir. Bu nedenle, davanızda sadece tanık deliline dayanmanız, hesaplanan alacağınızın yaklaşık üçte birini kaybetmenize neden olabilir. Bu yüzden, fazla mesai alacaklarınızı talep etmeden önce mümkün olduğunca yazılı delil toplamanız hayati önem taşır.

Pratikte Sık Yapılan Hatalar: İşverenler Ödemeyi Nasıl Eksik Yapar?

Birçok işveren, fazla mesai ücretini yasalara uygun ödediğini düşünse de, sıkça yapılan hatalar nedeniyle işçiye eksik ödeme yapmaktadır. Örneğin, sadece bankaya yatan net maaş üzerinden hesaplama yapmak, oysa yasa gereği yol, yemek ve diğer yan hakların dahil edildiği ‘giydirilmiş brüt ücret’ üzerinden hesaplama yapılması gerekir. Bir diğer yaygın hata ise, ulusal bayram ve genel tatil çalışmalarını, hafta tatili çalışması gibi değerlendirerek eksik ödemektir.

Bu Alacaklar İçin Zamanaşımı Süresi Ne Kadardır?

Fazla mesai ücreti, ücret niteliğinde olduğu için 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Bu süre, alacağın muaccel olduğu tarihten itibaren işlemeye başlar. Yani, işten ayrıldıktan sonra geriye dönük 5 yıllık ödenmemiş fazla mesai ücretlerinizi talep edebilirsiniz.

Gece Çalışması Fazla Mesai Sayılır Mı? (7.5 Saat Sınırı ve Onay Şartı)

İş hukukunda en çok karıştırılan konulardan biri de gece çalışmasının fazla mesai olup olmadığıdır. Kanuna göre, saat 20:00 ile 06:00 arası “gece dönemi” sayılır ve bir işçinin gece çalışması 7.5 saati aşamaz. Bu, işçinin sağlığını korumaya yönelik emredici bir kuraldır.

İşverenin, işçiye bu 7.5 saati aşan bir gece çalışması yaptırabilmesi için, genel fazla mesai onayının yanı sıra bu konuda işçinin açık ve yazılı onayını alması gerekir. Yargıtay’ın bu konudaki duruşu çok nettir: Eğer işçinin onayı olmadan 7.5 saati aşan gece çalışması yaptırılmışsa, bu süreyi aşan her bir saat, normal bir fazla mesai olarak kabul edilir. Bu durumda, 7.5 saati aşan her bir saatlik çalışma için işçiye normal saatlik ücretinin %50 zamlı haliyle ödeme yapılması zorunludur. Bu kural, işçinin onayı olsa dahi, sağlık durumunun 7.5 saatten fazla çalışmaya elverişli olduğunu doktor raporuyla belgelemesi şartına da bağlanmıştır.

Fazla Mesai Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soru: Resmi tatillerde (Bayram, 1 Mayıs vb.) çalışmak fazla mesai midir? Cevap: Hayır, bu daha farklı ve daha değerli bir alacaktır. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar için, işçi çalıştığı her gün için ek bir günlük ücrete daha hak kazanır. Bu, normal fazla mesai hesabından ayrıdır.

Soru: Yol ve yemek ücreti (giydirilmiş ücret) fazla mesai hesabına katılır mı? Cevap: Evet, kesinlikle. Fazla mesai ücreti, işçinin sadece çıplak maaşı üzerinden değil, yol, yemek, prim gibi düzenli olarak sağlanan tüm yan hakların dahil edildiği “giydirilmiş brüt ücret” üzerinden hesaplanmalıdır. Aksi takdirde hesaplama eksik olur.

Soru: Fazla mesai ücreti yerine izin kullanabilir miyim? Cevap: Evet. Eğer işçi onay verirse, yaptığı her bir saat fazla mesaiye karşılık bir saat otuz dakika (1.5 saat) serbest zaman (izin) kullanabilir. Bu iznin 6 ay içinde kullandırılması gerekir.

Soru: Üst düzey yönetici veya beyaz yakalı çalışanlar fazla mesai alabilir mi? Cevap: Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, kendi çalışma saatini büyük ölçüde kendisi belirleyen ve yüksek maaş alan üst düzey yöneticiler genellikle fazla mesai ücreti talep edemezler. Ancak bu kuralın istisnaları vardır ve her somut olayın kendi içinde değerlendirilmesi gerekir.

Soru: Fazla mesai ücreti ödenmezse veya eksik ödenirse işçinin hakları nelerdir? Cevap: İş akdini haklı nedenle derhal feshederek , kıdem tazminatına ve kullanmadığı yıllık izin ücretlerine hemen hak kazanabilir.

Ödenmeyen Mesai Alacaklarınız İçin Avukat Desteği | Öden Hukuk

Haftalık 45 saati aşan çalışmaların karşılığı olan bu alacaklar, genellikle en karmaşık hesaplamaları ve en zorlu ispat süreçlerini içeren dava türleridir. Bir iş hukuku avukatı, geriye dönük tüm ödenmemiş saatlerinizi doğru bir şekilde hesaplar ve haklarınızı en etkili şekilde savunur. Öden Hukuk, emeğinizin tam karşılığını almanız için yanınızdadır.